Tham vấn chính sách - tiếp cận “từ sớm, từ xa” đối với các chính sách do Chính phủ quyết định
Báo cáo làm rõ hơn một số vấn đề lớn liên quan đến dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) được nhiều đại biểu Quốc hội góp ý trong phiên thảo luận tại hội trường chiều 13/2, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh, việc bổ sung các quy định về tham vấn chính sách giúp các đối tượng liên quan tiếp cận “từ sớm, từ xa” đối với các chính sách do Chính phủ quyết định.
Về vấn đề tham vấn chính sách, các đại biểu Quốc hội (QH) tập trung vào 3 vấn đề liên quan đến tham vấn chính sách là sự cần thiết quy định về tham vấn chính sách; làm rõ sự khác biệt giữa tham vấn chính sách và lấy ý kiến góp ý; việc đề nghị cơ quan chủ trì đề xuất chính sách chủ trì việc tổ chức hội nghị tham vấn chính sách chứ không phải là Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban QH. Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, theo dự thảo Luật lần này thì chính sách đóng vai trò rất quan trọng, là cơ sở để quy phạm hóa chính sách. Hay nói cách khác là căn cứ để dịch từ chính sách sang ngôn ngữ pháp lý là dự thảo luật. Chất lượng chính sách sẽ quyết định đến chất lượng của dự thảo VBQPPL.
Việc bổ sung các quy định này là rất cần thiết nhằm mục đích thể chế hóa ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Kết luận 119, của Tổng Bí thư tại Thông báo 108 về việc nâng cao chất lượng xây dựng pháp luật và trong xây dựng VBQPPL không để lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ, chính sách phải cụ thể, rõ ràng, đánh giá tác động phải thực chất; để khắc phục những tồn tại, hạn chế hiện nay trong quy trình xây dựng pháp luật; và để Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH, các đại biểu QH và các tổ chức, cá nhân có liên quan tiếp cận “từ sớm, từ xa” đối với các chính sách do Chính phủ quyết định.
Về phân biệt giữa tham vấn chính sách và lấy ý kiến góp ý, qua tham khảo kinh nghiệm của một số nước, Bộ trưởng chỉ ra nhiều nước đã sử dụng thuật ngữ “tham vấn chính sách”, bản chất của tham vấn chính sách cũng là việc lấy ý kiến. Tuy nhiên, có sự khác biệt về đối tượng, nội dung, phương thức tùy thuộc vào từng hệ thống pháp luật và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của từng nước. Trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm của các nước và từ điều kiện cụ thể của nước ta, bên cạnh quy định việc lấy ý kiến, dự thảo Luật lần này bổ sung quy định về khái niệm tham vấn chính sách và các quy định cụ thể về tham vấn chính sách tại Điều 30, Điều 68. Bộ trưởng cũng làm rõ sự khác nhau giữa tham vấn chính sách và lấy ý kiến góp ý, thể hiện ở 3 tiêu chí cơ bản về đối tượng lấy ý kiến, về nội dung lấy ý kiến và về phương thức lấy ý kiến.
Về ý kiến của một số đại biểu đề nghị phải “đổi vai”, trong dự thảo Luật quy định Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH chủ trì tổ chức hội nghị tham vấn, Bộ trưởng lý giải, với tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng”, Bộ Tư pháp cùng với Ủy ban Pháp luật của QH đã dự kiến tiếp thu điều này với “vai” là cơ quan đề xuất chính sách sẽ chủ trì việc tham vấn chính sách đối với Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của QH. Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH có quyền yêu cầu cơ quan đề xuất chính sách mời các đối tượng có liên quan đến để bảo đảm hội nghị tham vấn này thực chất và cũng bỏ quy định trong thời hạn 20 ngày Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH phải gửi văn bản tham vấn tới cơ quan đề xuất tham vấn.
Bảo đảm đúng “vai” chịu trách nhiệm đến cùng với dự thảo luật
Đối với quy định luật thông qua tại một kỳ họp, theo Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh, quy trình trong dự thảo Luật xác định Chính phủ là cơ quan quyết định chính sách để làm cơ sở xây dựng dự thảo luật để trình QH, vai của Chính phủ bây giờ là chịu trách nhiệm đến cùng, do vậy Chính phủ thấy khi nào đủ điều kiện, đủ chất lượng thì trình ra QH. Trong trường hợp dự thảo luật đưa ra QH mà QH thấy không đủ điều kiện để thông qua thì vẫn có thể thông qua tại các kỳ tiếp theo như quy định của dự thảo Luật, tức là về nguyên tắc thì có thể thông qua một kỳ nhưng không đủ chất lượng thì vẫn có thể thông qua kỳ tiếp theo.
Liên quan đến hướng dẫn văn bản áp dụng pháp luật, Bộ trưởng khẳng định, đây là vấn đề mới nhằm thể chế hóa ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Kết luận 119 và ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư tại Thông báo 108. Theo Bộ trưởng, hiện nay Hiến pháp quy định là Ủy ban Thường vụ QH có quyền giải thích luật và nghị quyết. Nhưng với văn bản dưới luật thì là có khoảng trống do hiện nay chúng ta chưa quy định về việc này, trong lúc thực tiễn đã đặt ra khi những văn bản có nhiều nội dung dẫn đến cách hiểu khác nhau thì người dân, doanh nghiệp và kể cả chính quyền địa phương thường gửi văn bản lên Trung ương.
“Tôi đã làm ở địa phương nên biết khi gửi lên ở Trung ương cũng có những Bộ giải thích và hướng dẫn rất cụ thể nhưng cũng có những cơ quan, những Bộ chỉ liệt kê tất cả văn bản, nói rằng làm theo quy định của VBQPPL và chịu trách nhiệm toàn diện về việc đấy. Như vậy thì không giải quyết được vấn đề”, Bộ trưởng chia sẻ và cho biết, kinh nghiệm quốc tế và Công ước Vienna về các luật, điều ước quốc tế năm 1969, dự thảo Luật tại Điều 31, 32 đã quy định các quy tắc chung về giải thích và giải thích các điều ước.
Trường hợp có hình thức bằng văn bản hành chính trái pháp luật, Bộ trưởng cho hay, nếu cơ quan có thẩm quyền phát hiện hoặc tự phát hiện văn bản của mình trái thì có quyền sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ văn bản đó hoặc khi xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức doanh nghiệp, các đối tượng có quyền khởi kiện hành chính theo quy định của Luật Tố tụng hành chính.
A.T